Bepaalde 'onrechtvaardigheden' rechtzetten

Een nalatenschap afhandelen volgens de bepalingen in het burgerlijk wetboek zou niet altijd tot het verhoopte resultaat leiden. In dat geval en onder voorbehoud van bepaalde clausules in het burgerlijk wetboek, zoals die van de erfrechtelijke reserve, kunt u bij leven bepaalde maatregelen nemen om ieders rechten aan te passen en een verdeling te laten optekenen die meer aansluit bij uw wensen.

Er wordt bijvoorbeeld frequent afgeweken van de regels in het burgerlijk wetboek ten voordele van de langstlevende echtgenoot. Hoewel het burgerlijk wetboek in een hele reeks maatregelen voorziet om de langstlevende echtgenoot te beschermen, is dat voor sommige mensen niet voldoende. De bescherming kan worden uitgebreid via een schenking of een testament, maar ook door een aanpassing van het huwelijkscontract, de creatie van een gemeenschappelijk vermogen en/of de opname van specifieke clausules voor de verdeling van de tegoeden bij het overlijden van de eerste van de echtgenoten.

Een deel van of het volledige vermogen kan ook worden overgedragen aan personen die in principe geen recht hebben op de nalatenschap, zoals de kleinkinderen of de schoonkinderen.

Zolang de regel rond het voorbehouden erfdeel wordt nageleefd, is het eenvoudig uw doelstelling te bereiken via een schenking of door het opstellen van een testament ten voordele van de persoon die men wil begunstigen.

Verschillende fiscale en juridische kenmerken

Een schenking draagt niet dezelfde fiscale en juridische kenmerken en gevolgen als een testament. In tegenstelling tot een testament maakt ze het mogelijk om de fiscale kostprijs van een vermogensoverdracht wezenlijk te temperen. Juridisch gezien leidt ze evenwel onmiddellijk en onherroepelijk tot een verarming van de schenker, terwijl een testament slechts bij overlijden wordt uitgevoerd. Een schenking kan echter onderworpen worpen aan bepaalde voorwaarden om de ongewenste gevolgen ervan wat te temperen.

Een deel van of het volledige vermogen kan ook worden overgedragen aan personen die in principe geen recht hebben op de nalatenschap, zoals de kleinkinderen of de schoonkinderen. Zolang de regel rond het voorbehouden erfdeel wordt nageleefd, is het eenvoudig uw doelstelling te bereiken via een schenking of door het opstellen van een testament ten voordele van de persoon die men wil begunstigen.

Een schenking draagt niet dezelfde fiscale en juridische kenmerken en gevolgen als een testament. Juridisch gezien leidt ze onmiddellijk en onherroepelijk tot een verarming van de schenker, terwijl een testament slechts bij overlijden wordt uitgevoerd. Een schenking kan echter onderworpen worpen aan bepaalde voorwaarden om de ongewenste gevolgen ervan wat te temperen.

Afhankelijk van de situatie zijn er ook nog andere technieken, met verschillende graden van complexiteit, zoals een levensverzekering, een maatschap of een private stichting.

Elke oplossing vereist evenwel een proactieve aanpak door de schenker bij leven.

Familieruzies voorkomen

Er zijn tal van onderwerpen waarover erfgenamen ruzie kunnen maken, zoals de waardering van de erfenis, de verdeling van persoonlijke voorwerpen of erfstukken en zelfs over de interpretatie van de concepten gelijkheid en rechtvaardigheid.

Het familiale kader is vaak emotioneel geladen, wat de spanningen en rancune nog opdrijft. Zo worden situaties die objectief gezien eenvoudig te regelen zijn, plots extreem ingewikkeld.

Om de potentiële conflicten tussen de erfgenamen op te sporen en ze in de mate van het mogelijke te voorkomen is een dialoog nodig tussen de verschillende leden van de familie, waarbij ieder zijn mening kan geven en gehoord wordt door de anderen.

Door iedereen de kans te geven zijn verwachtingen, angsten of frustraties te uiten, kunnen we de emoties achter ons laten en samen op zoek gaan naar een oplossing waar iedereen zich in kan vinden.

Pas wanneer de emoties buitenspel zijn gezet, is het de beurt aan juridische vehikels zoals de techniek van de dubbele akte, het testament of de erfovereenkomst (punctueel of globaal) om de akkoorden tussen de verschillende familieleden te bezegelen, zodat er geen conflict mogelijk is bij het overlijden.

De erfovereenkomst is een te verkiezen hulpmiddel om eventuele conflicten tussen de toekomstige erfgenamen te vermijden. De globale (familiale) erfovereenkomst omvat de ouders en al hun kinderen. Daarin kan worden opgenomen wat elk kind al heeft ontvangen of gaat ontvangen (m.b.t. de in de erfovereenkomst toegekende schenkingen), om te garanderen dat iedereen gelijk en rechtvaardig wordt behandeld. Door de overeenkomst te ondertekenen erkent elke partij op gelijke en rechtvaardige manier behandeld te zijn en af te zien van de optie om nog terug te komen op of aanpassingen te eisen aan de reeds uitgevoerde of nog uit te voeren schenkingen (toegekend via de globale erfovereenkomst).

De gelijkheid en de rechtvaardigheid waarvan sprake betekenen niet noodzakelijk dat elke erfgenaam hetzelfde ontvangt, maar wel dat iedereen van mening is dat ze op een gelijke en rechtvaardige manier werden behandeld in het licht van wat ze krijgen, hun behoeften en de globale familiale situatie.

'Kwetsbare' erfgenamen beschermen

Het concept 'kwetsbare erfgenaam' is geen duidelijk gedefinieerde term en is vatbaar voor interpretatie. In het algemeen heeft de term betrekking op alle personen met een handicap (mentaal of fysiek) of psychische of gedragsproblemen. Sommigen vullen de term breder in en bedoelen er ook erfgenamen mee die mogelijk onder de invloed of het gezag staan van andere, potentieel kwaadwillige personen.

Vaak beschouwen mensen hun partner als een kwetsbare erfgenaam die extra bescherming nodig heeft. Datzelfde beschermende gevoel duikt ook regelmatig op als het om de kinderen of de kleinkinderen gaat, die beschermd moeten worden tegen de slechte invloed van de schoonzoon, -dochter of -familie.

Rekening houdend met de kwetsbaarheid van de erfgenaam, heeft de planning voornamelijk tot doel om mechanismen te creëren die het welzijn van de erfgenaam als persoon waarborgen en die garanderen dat het vermogen dat hij zal erven in zijn voordeel zal worden beheerd, en niet onderworpen zal worden aan de nefaste invloed van bepaalde kwaadwillige personen.

De bescherming van personen met een handicap of met wezenlijke problemen en hun erfenis gebeurt gewoonlijk via gespecialiseerdere en complexere structuren, zoals een private stichting of een non-profitorganisatie (reeds bestaand of nog op te richten).

Voor minder ernstige situaties kan een eenvoudigere oplossing zoals een maatschap of een levensverzekering soelaas bieden.

Een patrimonium in stand houden

Naast successieplanningtechnieken vereist de overdracht een familiebedrijf bovenal de implementatie van bestuursprincipes die alle leden van de familie verenigen rond een gemeenschappelijke doelstelling. Dat geldt voornamelijk als de familiezaak wordt overgenomen door verschillende erfgenamen, die misschien niet allemaal dezelfde prioriteiten hebben.

Naast de bestuursregels moet er ook worden geanticipeerd op de eventuele belangenconflicten tussen de actieve en passieve aandeelhouders, zodat het voortbestaan van de onderneming niet in het gedrang komt.

Ook het behoud van de eensgezindheid of de bewaring van het patrimonium binnen de familie is een bezorgdheid die vaak de kop opsteekt, met name als er meerdere erfgenamen zijn.

Voor de overdracht zijn vaak niet alleen schenkingen en andere overeenkomsten nodig, maar ook statutenwijzigingen, een aandeelhoudersovereenkomst of een familiecharter waarin alle familieleden worden verenigd rond een gemeenschappelijke doelstelling.

Een collectie overdragen kan dan weer via een maatschap of een private stichting, of eenvoudigweg via een schenking of een testament.