Deze aflevering van onze podcast gaat over de subprimecrisis en de gevolgen die we daar ook vandaag nog van voelen. Het relaas van de Belgische economisch columniste Salma Haouach wordt aangevuld met de visie van Etienne Planchard, lid van het uitvoerend comité en hoofd Risicobeheer.

Welkom bij Résonance, een podcast van Banque de Luxembourg waarin we terugblikken op de grote gebeurtenissen van de afgelopen eeuw. We kijken naar de weerklank van die historische momenten in onze moderne samenleving en de lessen die we eruit kunnen trekken voor de financiële uitdagingen van morgen.

Maak kennis met onze reeks van zes podcasts, waarin we op constructieve wijze kijken naar de grote evoluties die uit eerdere crisissen zijn voortgekomen.

Volg onze podcasts!

De regelgeving is perfect afgestemd op de voorzichtige aanpak die wij altijd al hebben gehanteerd.Etienne Planchard, hoofd Risicobeheer

Samenvatting van de podcast

Wie ouder is dan 20, herinnert zich waarschijnlijk nog die dreiging van de jaren 2000 die als het zwaar van Damocles boven onze hoofden hing: na 31 december 1999 om 23.59 uur zou het één grote chaos worden.

Door de 'nieuwe economie' en de dematerialisering van informatie leek alles mogelijk, alsof de toegankelijkheid de perceptie van beperkingen en dus ook van de risico's deed vervagen. De economie verkeerde in blakende gezondheid, met een bbp-groei van 5%. Maar in 2001 spatte de internetzeepbel uit elkaar. Op de markten ging maar liefst 2.000 miljard dollar in rook op en er bleef een put van 110 miljard dollar achter.

Fed-voorzitter Alan Greenspan bleef de rente maar verlagen. In 2008 zei hij: "Het grootste deel van de tijd hebben we ons vergist." En terecht … Met kredieten strooien om de economische machine weer op gang te krijgen, volstond niet.

De banken begonnen volop te lenen aan riskantere cliënten, en dat is ook waar de naam 'subprime' zijn oorsprong vindt: sub of 'onder' en prime of 'uitstekend', dus kredieten aan cliënten met allesbehalve een uitstekende kredietrating. En voor gezinnen met zo'n slechter risicoprofiel lag de rentevoet een flink stuk hoger.

Aangezien enerzijds de lening werd gedekt door een hypotheek en de prijzen stegen, en de leningen anderzijds op de financiële markten werden gedekt via effectiseringen, leek er geen enkel risico te zijn.

De politiek deed er in die periode alles aan om de aankoop van een eigen huis te stimuleren. Ook in die gebeurtenissen vinden we dus de voornaamste bestanddelen van een crisis terug: veel geld in omloop, blind optimisme en vertrouwen, en een economie die enkel overeind blijft door kredieten.

Regulering was er amper, waardoor er steeds meer ondoordachte risico's werden genomen: tal van riskante projecten werden verpakt als veilige beleggingen en jarenlang harkten traders de winsten binnen.

De winst ligt altijd heel hoog in landen die makkelijk ten val kunnen worden gebracht.Adam Smith

"De winst ligt altijd heel hoog in landen die makkelijk ten val kunnen worden gebracht", schreef Adam Smith in The Wealth of Nations.

De prijzen bleven maar stijgen en opeens leek iedereen rijk te kunnen worden. De bouwwoede schiep werkgelegenheid en die stimuleerde dan weer de consumptie. De gezinnen staken zich steeds dieper in de schulden, in de waan dat ze een hoop bezittingen hadden, terwijl ze zich die eigenlijk niet konden veroorloven. Dat doet wat denken aan het Diderot-effect, naar de Franse filosoof Denis Diderot, die zijn bibliotheek verkocht aan de Russische tsarina Catherina de Grote om de bruidsschat van zijn dochter te kunnen betalen. Met het geld dat hij overhield, kocht hij zich een mooie mantel. Maar toen vond hij dat de rest van zijn bezittingen niet meer bij die mooie mantel pasten, en dus kocht hij steeds maar nieuwe dingen, tot hij helemaal blut was. Dat is in wezen wat ook de Amerikaanse consumenten hebben gedaan.

Toen de eerste cliënten hun leningen niet meer konden afbetalen, maakte niemand zich zorgen. Pas toen beleggers geen effecten meer kochten, bleven de banken zitten met een pak kredieten die ze aan de straatstenen niet meer kwijt konden. Toch was er toen nog altijd geen paniek te bespeuren: diezelfde banken waren er rotsvast van overtuigd dat ze hoe dan ook gered zouden worden. Weliswaar wel met het geld van de belastingbetaler, maar dat was maar een detail ...

Maar de doodsteek kwam er toen de Verenigde Staten besloten om Lehman Brothers, een van de oudste banken, niet te redden en ze zelf de verantwoordelijkheid te laten nemen. Dat eerste faillissement betekende meteen het einde van de financiële wereld zoals we die tot dan toe hadden gekend. De hele wereldeconomie was in gevaar. Landen moesten miljarden dollars in hun economie pompen om de economische stabiliteit te garanderen. Door de globalisering waren heel wat geëffectiseerde kredieten en schulden onderling met elkaar verweven. Het is in die periode dat landen de eerste grote begrotingstekorten oplopen: terwijl een schuldgraad van 60% gebruikelijk was, steeg die voor de meeste landen naar 100%, en voor Griekenland zelfs tot 170%.

In deze aflevering moeten we het ook hebben over de regels voor deugdelijk bestuur die de banken tegenwoordig moeten respecteren om hun stabiliteit te waarborgen. Inmiddels is gebleken dat ook de efficiëntemarkthypothese van Eugène Fama, winnaar van de Nobelprijs economie in 2013, haar beperkingen heeft.

De Amerikaanse econoom Minsky had dat al in een theorie gegoten: in een gezonde economie zullen ondernemingen risico's nemen en schulden aangaan, tot op het moment – het zogeheten 'Minsky-moment' – dat ze beseffen dat ze te ver zijn gegaan en hun schulden beginnen af te bouwen, wat dan weer tot een recessie of zelfs een crisis leidt. Het is door de crisis dat landen werk hebben gemaakt van strengere regelgeving om beleggers en banken tegen zichzelf te beschermen.

Etienne Planchard, hoofd Risicobeheer bij Banque de Luxembourg, legt uit hoe die periode ook vandaag nog altijd haar uitwerking heeft in de beheersaanpak van de bank:

• "Een bank als de onze moet lessen trekken uit crisissen zoals de subprimecrisis en de internetzeepbel. We zien dat in elke crisis dezelfde elementen terugkomen: lage rentevoeten, met een toename van de kredietverlening en een algemeen geloof in de economische kerncijfers tot gevolg, dat tot een soort 'irrationele uitbundigheid' leidt. Dat was hoe Alan Greenspan, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, het in 1996 noemde. En vervolgens vloeide dat snel door naar de wereldeconomie, want het waren grote bedrijven die bankroet gingen. Zowel tijdens de internetzeepbel als tijdens de financiële crisis waren er enkele opzienbarende faillissementen.
• Het rationeelste antwoord dat de mens heeft bedacht om zijn eigen irrationele gedrag tegen te gaan, is het wetboek. En dus hebben de banken een heel arsenaal nieuwe regels over zich gekregen, en dat arsenaal hebben we bij Banque de Luxembourg uiteraard nauwgezet geïmplementeerd. We hebben daar zwaar voor moeten investeren, vooral in IT, maar we hebben al het mogelijke gedaan om alles zo naadloos mogelijk te laten verlopen voor onze cliënten. Uiteindelijk is die reglementering perfect in lijn met de voorzichtige aanpak die wij in ons vak altijd al hebben gehanteerd. Dat is alles welbeschouwd ook logisch, want onze missie bestaat eruit onze cliënten bij te staan over de lange termijn en in alle omstandigheden het hoofd koel te houden. Dat is een duurzame garantie op gemoedsrust voor onze cliënten. Zij hechten namelijk meer belang aan regelmatige prestaties en rendementen dan aan eenmalige winsten.
• Uiteraard kan zo'n crisis zich opnieuw voordoen, want net als bij de vorige twee crisissen zijn dezelfde elementen ook nu weer aanwezig: heel lage rentevoeten en een aantal heel populaire sectoren, zoals de vastgoedsector in het Groothertogdom Luxemburg. We blijven onze cliënten, zowel particulieren als bedrijven, dus met de nodige waakzaamheid bijstaan voor al hun projecten en zien erop toe dat die afgestemd zijn op de marktsituatie, hun financiële mogelijkheden, hun langetermijndoelstellingen en hun persoonlijke situatie. We proberen hun risicobereidheid zo goed mogelijk te bepalen en gaan na of die bij de onze past, zodat hun projecten een succes kunnen worden voor iedereen."

Onze podcasts in videoformaat