In het kader van de lezing Argent en famille: trésor ou poison? van Banque de Luxembourg in Brussel had Isabelle de Laminne van de krant La Libre Belgique een gesprek met Nicole Prieur, filosofe en psychotherapeute, en Philippe Depoorter, family practice leader bij Banque de Luxembourg. Een dubbelinterview over geld en familie.

Door Isabelle de Laminne

Belang van de psychologische dimensie van geld

Geld, of het nu gaat om wat zakgeld of om een aanzienlijk vermogen, beïnvloedt de relaties tussen partners en familieleden. Toch wordt er in familiekring maar zelden over geld gesproken. "Hoe we tegenover geld staan, is vaak een taboe, meer nog dan praten over seks. Geld kan binnen de familie zowel een zegen als een vloek zijn. In mijn praktijk stel ik vast dat mensen die vlot over geldzaken praten, dat ook gemakkelijker doen over gevoelens", vertelt Nicole Prieur, psychologe en filosofe, op een lezing van Banque de Luxembourg in Brussel.

Met geld bedoelen we eigenlijk eerder het volledige vermogen, met andere woorden de roerende en onroerende goederen of het familiebedrijf. Die goederen zijn niet alleen een bron van geluk, maar zorgen ook voor spanningen. Kinderen die het nest verlaten, krijgen vaak geld toegestopt van de ouders, die hun kroost zo willen helpen om op eigen benen te staan. Maar dat kan ook afstand creëren wanneer de kinderen vinden dat ze niet genoeg hebben gekregen.

In elke familie zitten types die doen denken aan de krekel en de mier uit de fabel van La Fontaine. "Voor sommigen is geld iets leuks, voor anderen is het een bron van stress. De manier waarop we met geld omgaan, geeft weer hoe we in het leven staan. Sommigen plannen alles op voorhand, sparen en hebben stress. Anderen moeten geld kunnen uitgeven om te voelen dat ze leven", gaat Nicole Prieur voort. De situatie wordt nog complexer in het geval van schenkingen, want vaak dragen zij een boodschap in zich. De manier waarop de schenking gebeurt, kan verstrekkende gevolgen hebben, en een schenking maakt de ontvanger lang niet altijd onverdeeld gelukkig. Wie voelde bijvoorbeeld nooit teleurstelling na het ontvangen van een tegenvallend kerstcadeau dat niet aan de verwachtingen voldeed?

"Het is dus niet zozeer de geldwaarde die telt, maar wel de symboliek en de onderliggende boodschap. Geven is bovendien gemakkelijker dan krijgen, want een schenking creëert een verplichting. Hoe kunnen kinderen de verwachtingen van hun ouders dan inlossen wanneer ze een schenking krijgen? Wel, daar kan nooit helemaal aan voldaan worden. Kinderen kunnen niet echt iets teruggeven aan hun ouders. Alleen ouders kunnen hun bezit nalaten aan hun kinderen en zo de schuld tegenover hun eigen ouders inlossen", meent Nicole Prieur. Wie schenkt, moet dus rekening houden met de manier waarop de ontvanger tegen de schenking aankijkt. Ouders en kinderen zouden samen rond de tafel moeten gaan zitten om te praten over de overdracht van het vermogen. Zo kunnen heel wat frustraties en misverstanden uit de weg geruimd worden. Allemaal hebben we namelijk een 'ingebouwde rekenmachine', die erg actief wordt bij conflicten in de familie.

"In de voorbereidende gesprekken over de vermogensoverdracht kan over schenkingen gepraat worden. De argumenten pro en contra van elk gezinslid kunnen aan bod komen. Bovendien kan er ook uitleg gegeven worden, wat erg belangrijk is. Ik geef even een voorbeeld. Stel dat ik twee schilderijen met dezelfde waarde aan mijn kinderen wil schenken. Eén daarvan hangt in mijn slaapkamer, het andere staat in de kelder. Het kind dat het schilderij uit de kelder krijgt, kan het gevoel krijgen dat hij of zij in de familie minder gewaardeerd wordt. Als ik dan uitleg dat het in de kelder bewaard wordt om het te beschermen tegen het licht, krijgt de schenking meteen een andere betekenis", zegt de psychologe. Praten en uitleg geven, niets in ruil verwachten, aanvaarden dat de goederen aan iemand anders zullen toebehoren en beseffen dat een schenking bij leven positiever onthaald wordt dan een erfenis, dat zijn enkele sleutels voor een succesvolle overdracht van geld in de familie.

Rol van de bankier

De bankier die het familievermogen beheert, moet zich bewust zijn van wat er allemaal binnen de familie speelt. Ook al is het onderwerp taboe, toch moet er met hem over gesproken worden. "We krijgen vaak vragen zoals 'Vanaf welk moment is het goed om over de overdracht te praten?', 'Hoe kan ik de overdracht voorbereiden?' en 'Wanneer en hoe kan ik een schenking doen?'. We helpen families om over hun geldzaken te spreken, maar een bankier is uiteraard geen gezinstherapeut. Hij moet zich echter wel bewust zijn van de onderliggende gevoelens die meespelen", zegt Philippe Depoorter, family practice leader bij Banque de Luxembourg. Ook de psychologische aspecten zijn dus van belang bij het geven van advies in het kader van een vermogensoverdracht.