In het kader van de lezing Argent en famille: trésor ou poison? van Banque de Luxembourg in Brussel had Muriel Michel van de krant L'Echo een gesprek met Nicole Prieur, filosofe en psychotherapeute, en Philippe Depoorter, family practice leader bij Banque de Luxembourg. Een dubbelinterview over geld en familie.

Door Muriel Michel

De menselijke aspecten en de immateriële dimensie zijn belangrijke zaken als men binnen de familie spreekt over geldkwesties, en zeker als het gaat over de vermogensoverdracht.

Banque de Luxembourg heeft een programma ontwikkeld (Famille et transmission) om de jonge generatie van vermogende families te helpen om met geld te leren omgaan. Deze seminars werden voorbereid in samenwerking met de Franse psychotherapeuten Bernard en Nicole Prieur, die gespecialiseerd zijn in de psychologische en relationele mechanismen met betrekking tot familievermogens. Zij hebben ook een aantal boeken geschreven over het thema geld.

Menselijke aspecten en immateriële dimensie

Iemand die aan het hoofd staat van een aanzienlijk vermogen bekijkt de vermogensoverdracht vaak in de eerste plaats vanuit een fiscale invalshoek. Door die benadering gaat men echter voorbij aan de menselijke en immateriële dimensie van dat vermogen. "Merkwaardig genoeg is de link tussen gevoel en geld, die in de psychologie taboe is, opvallend aanwezig tijdens gesprekken met bankiers", vertelt Nicole Prieur. Het is dus een belangrijk gespreksonderwerp, dat met veel tact en omzichtigheid moet worden aangepakt. Het is namelijk zo dat "onze financiële banden de bloedbanden sturen en onze liefdesrelaties kunnen beïnvloeden. Hoe meer we geld als een taboe zien, hoe brozer de relatie met partner en familie wordt", vervolgt ze.

Bij de vermogensoverdracht wordt iedereen geconfronteerd met zijn positie, zijn rol en de erkenning die men binnen de familie krijgt. "Praten over geld is ook praten over tal van andere zaken. Of men dat nu wil of niet, het is een doos van Pandora die wordt geopend", stelt Philippe Depoorter, lid van het directiecomité van Banque de Luxembourg, vanuit zijn talrijke ervaringen met cliënten. "Overtuigingen, frustraties, rancune en al het onuitgesprokene dat van generatie op generatie wordt overgedragen, kunnen bij de vermogensoverdracht voor heel wat misverstanden en leed zorgen". Het risico bestaat dat bepaalde gevoelens opeens naar boven komen.

"Er zijn mensen die veel willen geven, er zijn de mensen aan wie men veel verschuldigd is en nog anderen willen aan niemand dank verschuldigd zijn. Hoe kan men in al die gevallen zorgen voor zo eerlijk mogelijke relaties, terwijl heel wat moeilijk te becijferen of zelfs ongrijpbare factoren voor onenigheid kunnen zorgen?", stelt Nicole Prieur.

Hierover spreken is niet eenvoudig, en er bestaat geen pasklare oplossing. Bovendien is er de laatste jaren heel wat veranderd. Mensen leven langer, er zijn steeds meer nieuw samengestelde gezinnen, en jongeren hebben het moeilijk op de arbeidsmarkt. Toch zal men niet meer automatisch een erfenis 'verwachten'. Ouders geven hun geld gemakkelijker uit en genieten meer van het leven. Hun vermogen overdragen aan de kinderen is geen verplichting meer zoals vroeger.

Wensen van ouders ... en van de kinderen

Erover praten en de vermogensoverdracht voorbereiden is echter een must. Jongeren willen inspraak en verwachten dat men vertrouwen in hen stelt. "De oplossingen moeten niet alleen afgestemd zijn op de wensen van de ouders, maar ook op die van de kinderen. Alles wat met geld te maken heeft, moet worden verwoord zodat de intenties duidelijk zijn", stelt Philippe Depoorter. "Ouders geven aan hun kinderen met in het achterhoofd bepaalde ideeën, plannen, verwachtingen en zelfs angsten, die echter vaak onuitgesproken blijven. De kinderen bekijken de erfenis echter vanuit hun eigen ervaringen, en daar is vaak een emotionele last mee verbonden." "Ouders geven zonder te tellen, terwijl de kinderen zelf voortdurend berekenen wat ze niet hebben gekregen", legt de psychologe uit. Ze verwijst daarbij naar de 'onbewuste rekenmachine' van de kinderen. Dat rekenen heeft voor een deel te maken met zaken die niet meetbaar zijn, zoals aandacht, liefde en aanmoediging.

Oude rekeningen vereffenen

Om met het verleden in het reine te komen, moet iedereen er dus toe aangezet worden om te aanvaarden wat niet werd gedaan of wat men niet heeft gekregen. Als dat niet gebeurt, zullen afrekeningen niet uitblijven. Een eerste vereiste is een echt gesprek waarop alles bespreekbaar is en wordt uitgelegd. Een kind dat altijd zijn plaats heeft gehad binnen de familie, dat zich erkend en gewaardeerd voelt, zal de keuzes van zijn ouders minder in vraag stellen en een eventuele verschillende behandeling gemakkelijker aanvaarden. In veel gevallen is het echter niet zo eenvoudig. We moeten ons trouwens geen illusies maken, want gelijkheid is daarom nog geen billijkheid. Zowel de psychologe als de bankier zijn het daarover eens. Er zal pas rust zijn en een consensus gevonden worden wanneer iedereen tevreden is met wat hij heeft ontvangen en er betekenis aan kan geven.

"Binnen de familie rekeningen vereffenen is veel meer dan alleen maar praten over geld."
Nicole Prieur, psychotherapeute

Nemen we als voorbeeld een dochter die van haar moeder een schenking 'onder bezwarende titel' ontvangt. "Als zij het gevoel heeft dat haar moeder zich nooit echt om haar bekommerd heeft, haar nooit gesteund of gewaardeerd heeft in vergelijking met haar broer, hoe zal zij dat gebaar dan interpreteren? Zij zou er een poging in kunnen zien van haar moeder om het gebrek aan aandacht goed te maken en de kwetsuren uit het verleden te compenseren. In dat geval kan zij de bezwarende titel interpreteren als het bewijs dat haar moeder geen vertrouwen heeft in haar, terwijl ze er financieel gezien wel behoefte aan heeft." Hoewel de moeder misschien goede bedoelingen had, kan het misverstand blijven voortbestaan en zelfs escaleren als het niet wordt uitgelegd en in zijn context geplaatst. "Zo zijn er ook erfgenamen die hun erfenis – het geld of de voorwerpen die de stempel van de overledene dragen – niet snel genoeg kunnen opmaken, omdat ze op die manier definitief een einde maken aan de pijnlijke familierelaties", vertelt Nicole Prieur. Dat kan het geval zijn bij mensen van wie de familie nooit heeft aanvaard dat ze anders waren, bijvoorbeeld op het gebied van seksuele geaardheid, levenswijze, loopbaan enz.